Componist Andrew Wainwright over Variations on 'Was Lebet'

De Stichting Nederlandse Brassband Kampioenschappen stelde de compositie Variations on 'Was Lebet' van de Britse componist, ontwerper en journalist Andrew Wainwright verplicht voor de 2e divisie. CU Brass sprak met de getalenteerde componist.

Andrew Wainwright

Andrew Wainwright is een Britse componist die bekend staat om zijn werken in verschillende muzikale formats, waaronder brassbands, orkesten, harmonieorkesten en koren. Hij heeft vele prijzen gewonnen voor zijn composities, zoals de prestigieuze Grimethorpe Colliery Band's Composition Competition (2023) en de River City Brass Composition Competition (2022). Zijn muziek wordt internationaal uitgevoerd en sommige van zijn werken zijn in opdracht geschreven door grote organisaties zoals de New York Philharmonic Brass voor hun jaarlijkse Holiday Brass concerten.

Wainwright's compositiestijl staat bekend om zijn emotionele diepgang en ingewikkelde structuren, waardoor zijn muziek zowel uitdagend als lonend is om uit te voeren. Zijn stuk “Fearless” won de New York Staff Band's International Composer's Competition en zijn werken zijn uitgevoerd door topensembles als Black Dyke Band, Grimethorpe Colliery Band en de Cory Band. Daarnaast richtte hij BrookWright Music op, een platform waar veel van zijn werk nu wordt gepubliceerd.

Wat trok je aan in het Duitse koraal 'Was Lebet' als basis voor deze compositie? Was er een persoonlijke of artistieke betekenis die je ertoe bracht om juist deze hymne te kiezen?
Er zijn bepaalde melodieën die je tegenkomt en die bij je blijven en 'Was Lebet' is zeker zo’n melodie. Ik denk dat ik het gezongen heb tijdens mijn middelbare schooltijd, omdat we elke maandagochtend samenkomsten hadden waarbij de hele school kerkhymnes zong. Ook zongen we het af en toe tijdens ochtenddiensten in het Leger des Heils, waar ik door de jaren heen vaak ben geweest. Ik heb ook vaak in de band gespeeld die de zang begeleidde. In ieder geval is het een melodie die al een tijd in mijn hoofd rondging. Daarnaast had ik al langere tijd de ambitie om een set variaties te schrijven, net zoals Edward Gregson dat deed met 'Laudate Dominum', Thomas Rive met 'I know a fount' en Kenneth Downie met werken zoals 'Princethorpe Variations' en 'Purcell Variations'. 'Variations on Was Lebet' is dus eigenlijk mijn eigen interpretatie van al die inspiratiebronnen en mijn visie op wat een set variaties voor mij betekent. Wat betreft de hymne zelf: ik vind 'Was Lebet' zowel qua melodie als tekst zeer solide en goed opgebouwd, met prachtige contouren die zich goed lenen voor een set variaties en die in verschillende vormen kunnen werken. Als je de tekst leest, zie je ook een slimme woordschildering die in de melodie wordt weerspiegeld.

Het stuk bevat vijf verschillende variaties met elk hun eigen uitdagingen. Kun je toelichten hoe je deze variaties hebt gestructureerd en welke boodschap of emotie je in elke variatie wilde oproepen?
Het werk begint met een fanfare-achtige inleiding, ondersteund door orgelachtige akkoorden. Hier zijn subtiele verwijzingen naar de melodie. Deze opening roept een kathedraalscène op met al zijn majesteit.
Variatie 1 is klassiek van aard, met energie die komt van het contrast tussen cantabile-referenties aan het thema en levendige staccato-figuren. Fragmenten van het koraal komen en gaan, waarbij de laatste zin van de hymne de beweging afsluit.
Variatie 2 heeft een gevoel van sereniteit, wat de luisteraar de kans geeft om na te denken over de woorden van het tweede vers van de hymne, met name de tweede helft die luidt: ‘...troost uw verdriet en verhoor uw gebed, leid uw stappen zoals voor u het beste is.’
Variatie 3 is grillig en vluchtig van aard, geïnspireerd door het derde en vierde vers van de hymne, die de angstige tijden in het leven beschrijven waarin we op God moeten vertrouwen. Gedreven door de percussiesectie zijn er verwijzingen naar variatie 1 met zijn koraalachtige figuren en snelle toonladders. Er is een gevoel van onopgeloste spanning en het enigszins abrupte einde suggereert een gevoel van volledigheid in Christus dat nog moet worden bereikt.
Variatie 4 heeft een duidelijk Frans romantisch karakter, met een speelse wals die verschillende solisten in de band de kans geeft om hun muzikale talent te tonen. Een gevoel van ironische humor is door het hele deel heen voelbaar.
Variatie 5 is beslist fugaal van aard, waarbij elk deel van de band op verschillende momenten het thema krijgt toebedeeld. Het gevoel van beweging bouwt zich geleidelijk op naar een grootse presentatie van het thema. Dat is de eerste keer dat het in zijn volledige vorm te horen is. Dit brengt de geruststelling van onze compleetheid in de Heer, met de woorden van het eerste en laatste vers herhaald:

‘O aanbid de Heer in de schoonheid van heiligheid;
buig neer voor Hem, verkondig zijn glorie;
met het goud van gehoorzaamheid en wierook van nederigheid,
kniel en aanbid Hem: de Heer is zijn naam.’

Variations on 'Was Lebet' werd gebruikt als teststuk in Zwitserland. Wat zijn volgens jou de meest veeleisende technische of muzikale aspecten voor brassbands bij het uitvoeren van dit werk?
Ik denk dat de meest geslaagde uitvoeringen de verschillende stijlen van de muziek het beste vangen zonder te zwaar te worden, terwijl ze tegelijkertijd de verwijzingen naar de hymne herkennen en deze goed naar voren laten komen. Zo zijn er momenten waarop het koraal in een legatostijl te horen is, maar deze wordt ondersteund door contrasterende staccatofiguren die door de muziek heen vliegen. Het is belangrijk om een zekere lichtheid in de aanpak te behouden, zodat de thematische elementen niet worden overstemd. Ook zal het een uitdaging zijn voor bands om op veel plekken in het stuk precies in de maat te blijven spelen, aangezien de percussiesectie over het algemeen vrij licht is en de band het tempo dus constant moet houden. De 1e variatie en de fuga zijn hier een goed voorbeeld van – het zal gemakkelijk zijn om te snel te gaan en de muziek zijn evenwicht te laten verliezen zonder de juiste aandacht. Het is belangrijk om deze uitdagingen succesvol te navigeren. Wat betreft stijl zijn er veel momenten waarin verschillende karakters nodig zijn, zoals een acteur die van het podium gaat en als een ander personage terugkomt. Een duidelijk voorbeeld hiervan is wanneer een speler eerst een gedragen koraal moet spelen en een paar maten later een snelle technische of ritmische passage moet uitvoeren. Tot slot is er de uitdaging van uithoudingsvermogen om de energie en het momentum vast te houden tot het einde bij de volledige presentatie van het koraal.

Het volledige koraal wordt pas aan het einde van het stuk onthuld. Kun je uitleggen waarom je ervoor koos om de melodie tot het slot te bewaren en hoe je denkt dat dit de luisterervaring beïnvloedt?
Als je de variatievorm binnen de brassbandcompositie bekijkt, zul je merken dat er verschillende benaderingen zijn. Een daarvan is om het koraal volledig aan het begin te presenteren, zoals bij Downie’s 'Princethorpe Variations'. Dit deed ik ook bij mijn 'Variations on Sine Nomine', dat enkele jaren na 'Was Lebet' werd geschreven. Bij 'Was Lebet' wilde ik het echter anders aanpakken door stukjes van de melodie door het stuk heen te onthullen zonder de hele melodie weg te geven tot het einde. Je zou het kunnen vergelijken met het bewonderen van een hoog gebouw van dichtbij vanuit verschillende hoeken. Je loopt eromheen en bekijkt het vanuit verschillende perspectieven, maar pas als je een stap terug doet en het in zijn geheel ziet, waardeer je het in al zijn glorie. Voor de luisteraar geeft dit een gevoel dat de muziek zich nog aan het ontvouwen is en nog volledig tot zijn recht moet komen – een gevoel van spanning dat pas aan het einde wordt opgelost. Ik hoop dat dit voor meer impact zorgt dan wanneer je de volledige melodie eerder in het stuk zou hebben gehoord.

Hoe is de ontvangst van dit stuk door het publiek en de uitvoerders vergeleken met jouw verwachtingen? Zijn er specifieke uitvoeringen of interpretaties die je zijn bijgebleven?
Het stuk kostte me bijna een jaar om te schrijven (met een paar weken pauze tussendoor), en omdat het niet voor een specifieke band of gelegenheid werd geschreven, kon ik er zoveel tijd aan besteden als ik wilde. Ik heb ook veel ideeën verworpen en verder uitgewerkt totdat ik er helemaal tevreden mee was. Toen het stuk klaar was, was ik er dan ook volledig tevreden mee. Dat betekent echter niet dat dirigenten, spelers of luisteraars hetzelfde voelen, maar ik ben blij te kunnen zeggen dat mensen erg positief hebben gereageerd op het werk! De enige studio-opname die ik ken, is die van The International Staff Band op hun CD 'Pulse' en ik moet zeggen dat dit voor mij zo dicht mogelijk in de buurt komt van een definitieve uitvoering. Helaas kon ik niet aanwezig zijn bij de Zwitserse Nationals toen het als verplicht werk werd gebruikt, maar ik begrijp dat er verschillende uitstekende uitvoeringen waren. De Enfield Citadel Band voerde het stuk kort na voltooiing uit en ik kon een opname van een live-uitvoering bemachtigen, wat een zeer geslaagde vertolking bleek te zijn. Ik kijk er erg naar uit om alle bands het stuk te horen spelen bij de Nederlandse Nationals en ik ben zeer dankbaar en vereerd dat voor deze prestigieuze competitie is gekozen!