The Patriots, een symfonische fantasie over Merck toch hoe sterck

The Patriots, een werk dat Jan de Haan onlangs schreef in opdracht van El Gallo Music Services, is gekozen voor de tweede divisie. Daarmee werd voor de twaalfde keer een werk van deze componist gekozen voor een van de divisies. 

The Patriots heeft Symphonic Fantasia for Brass Band als ondertitel en daarmee is duidelijk dat de muziek niet direct een beschrijving geeft van de gebeurtenissen rond de opkomst van de patriotten en de burgeroorlog, die aan de beweging een einde moest maken. De compositie ademt abstracte muziek, maar de patriotten vormen wel de inspiratiebron voor dit werk. Voor het thematisch materiaal koos De Haan Merck toch hoe sterck, een bekend geuzenlied dat al in 1626 werd gepubliceerd in het geuzenliedboek. De mineurmelodie, die de tekst zo krachtig maakt, heeft nog een eerdere oorsprong als Italiaanse dansmelodie. De Haan: "De patriottentijd herinner ik me van de geschiedenislessen uit het verleden. Het fascineerde me. Ik wilde ook altijd al eens een werk schrijven dat gebaseerd is op Merck toch hoe sterck. De link was toen snel gelegd."

Het werk
The Patriots is een werk van rond de 15 minuten en kent een opbouw in drie delen. Na het eerste deel is er een luftpause, terwijl het tweede en derde deel zonder onderbreking in elkaar overgaan.

De opening is zeer beeldend. Zijn het de trompetsignalen van wegtrekkende legers? De echo-effecten zijn zeker een aandachtspunt hier. Of is het de voorbode van wat komen gaat? De mineurmelodie is direct aanwezig en schetst een beeld van verslagenheid en frustratie, een vruchtbare bodem waarop een nieuwe beweging zal ontstaan. Dan is de vlam plots in de pan.

Diezelfde signalen en het ritme van oprukkende legers in een energiek Allegro laten niets aan de verbeelding over. De techniek beperkt zich tot de cornetsectie, waarna het Merck toch hoe sterck zeer heldhaftig tevoorschijn komt. In het daaropvolgende meno mosso werkt de aanwezigheid van de Temple Blocks als ware het het verstrijken van tijd. Flugelhorn, euphonium, cornet en sopraan cornet hebben solistische bijdragen. Dan keert de strijd terug. Opvallend in de strijdmuziek is het gebruik van de kleine septiem als aanhef voor de strijd. Opnieuw maar nu nadrukkelijker is Merck toch hoe sterck te horen, alvorens het eerste deel vol grandeur wordt besloten. Het naklinkende echo effect doet dienst als brug naar het volgende deel.

Het tweede deel opent met een quasi recitativo waarin espressieve mogelijkheden worden geboden aan althoorn, euphoniums en flugelhorn en er ruim baan is voor de solo cornet en euphonium in het Adagio. Aangrijpende muziek, die een bevestiging vindt in het Devoto met een krachtige climax en een fluisterzacht pp. De signalen van de inleiding keren terug als boodschapper voor het Allegretto waarin het Merck toch hoe sterck als Middeleeuwse dans, lichtvoetig en compleet met tamboerijn, wordt gepresenteerd. Een Allegro con fuoco (deel 3) maakt een abrupt einde aan het vermaak. Nu keren elementen van de eerdere technische gedeeltes terug, abstracter en in wisselende maatsoorten. De toonsoort is overwegend een kwart hoger dan in het eerdere Allegro energico. Via een meno mosso en een Moderato con bravura, dat een positiever geluid laat horen, wordt tenslotte het spannende slot van het werk bereikt. 

Zoals zo vaak de laatste jaren is de Tweede divisie van de NBK een feest om naar te luisteren. Een sterk deelnemersveld en werken die het beste boven brengen en die het verdienen om beluisterd te worden. Met dit werk zet de commissie in ieder geval de reeks voort. The Patriots is een behoorlijke tour de force en enigszins vergelijkbaar met de eerste originele werken voor brassband, die allemaal een verhaal te vertellen hadden. Het woord is nu aan de bands en dirigenten.       

De componist 
Jan de Haan werd in het Friese Warns geboren en studeerde aan de Muziek Pedagogische Academie in Leeuwarden. Hij behaalde zijn diploma Directie in Utrecht. Tot 1994 was hij vaste en gastdirigent van verschillende ensembles en orkesten, waaronder het Leeuwarder Soli Brass. Van 1983 tot 2008 oprichter/eigenaar van De Haske Publications. Sinds 2008 richt hij zich weer volop op componeren en dirigeren.

De Patriottentijd
Patriotten waren burgers in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden, die aan het einde van de 18e eeuw democratisering wilden stimuleren en aan het absolutisme van een falende stadhouder Willem V, zoals zij dat zagen, een halt wilden toeroepen. Zij eisten hervormingen in het bestuur, begonnen zich te wapenen en drongen in de loop der jaren in steeds meer steden aan op democratische verkiezing van het stadsbestuur. In 1786 en 1787 escaleerde het conflict tussen de patriotten en Orangisten (aanhangers van de stadhouder) zodanig, dat er gevechten uitbraken en er een korte burgeroorlog woedde. Een Pruisische inval in september–oktober 1787 herstelde het stadhouderlijk stelsel dat nog zeven jaar kon worden voortgezet. Duizenden patriotten vluchtten naar Frankrijk en kwamen pas terug na de succesvolle revolutionaire Franse veldtocht in de Nederlanden (1792–1795), waar sommigen aan deelnamen in het Bataafs Legioen. De jaren 1780–1787 waarin de patriotten de Nederlandse politiek domineerden wordt wel de Patriottentijd genoemd.